Przejdź do zawartości

Jan Nowak-Jeziorański

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Nowak-Jeziorański
Zdzisław Antoni Jeziorański
Ilustracja
Jan Nowak-Jeziorański (1961)
Data i miejsce urodzenia

2 października 1914
Berlin

Data i miejsce śmierci

20 stycznia 2005
Warszawa

Zawód, zajęcie

polityk, politolog, działacz społeczny, dziennikarz

Alma Mater

Uniwersytet Poznański

Małżeństwo

Jadwiga Wolska
(1944–1999; jej śmierć)

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi RP Krzyż Walecznych (od 1941) Krzyż Armii Krajowej Królewski Medal za Odwagę w Sprawie Wolności (Wielka Brytania) Wielki Krzyż Komandorski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa) Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone)
Strona internetowa
Jan Nowak-Jeziorański
Zdzisław Antoni Jeziorański
Janek, Jan Nowak, Jan Zych
Ilustracja
jako podchorąży artylerii (1936)
kapitan kapitan
Data i miejsce urodzenia

2 października 1914
Berlin

Data i miejsce śmierci

20 stycznia 2005
Warszawa

Przebieg służby
Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Armia Krajowa
Polskie Siły Zbrojne

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa, powstanie warszawskie

Późniejsza praca

polityk, politolog, dziennikarz, żołnierz, działacz społeczny

Jan Nowak-Jeziorański, właśc. Zdzisław Antoni Jeziorański ps. „Janek”, „Jan Nowak”, „Jan Zych”, „Paulicz”, vel Jan Kwiatkowski, vel Adalbert Kozłowski, vel Jan Nowak, vel Jan Zych, vel Stanisław Zadrożny (ur. 2 października 1914 w Berlinie, zm. 20 stycznia 2005 w Warszawie) – polski polityk, politolog, działacz społeczny, dziennikarz, kapitan Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych, Armii Krajowej, kurier i emisariusz Komendy Głównej Armii Krajowej i Rządu RP w Londynie[1], uczestnik powstania warszawskiego, spiker powstańczego radia „Błyskawica”, po wojnie uznany za cichociemnego, wieloletni dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Kawaler Orderu Orła Białego.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i wczesna młodość

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w nocy z 2 na 3 października 1914 w Berlinie[2] (w piśmiennictwie znaleźć można błędną informację podającą jako jego miejsce urodzenia Warszawę[2]). Był synem Wacława (1869–1918), urzędnika Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Przezorność”, i Elżbiety z Piotrowskich (1880–1975). Jego przodek Józef Jeziorański z Buska wraz z żoną Ewą Orłowską byli żydowskimi frankistami (wyznawcami sekty Jakuba Franka) i zostali ochrzczeni w 1759 we Lwowie[3]. Syn Józefa, Ignacy Jeziorański (1746–1846), ożenił się Marianną Lanckorońską (1768–1846) i miał z nią syna Jana Aleksandra (1796–1862; żonatego z Joanną Aleksandrą Teresą Wołowską), który był pradziadkiem Jana Nowaka[4][5].

Lata przed II wojną światową

[edytuj | edytuj kod]

Uczęszczał do Gimnazjum Państwowego im. Adama Mickiewicza w Warszawie (był w jednej klasie z Janem Kottem i Ryszardem Matuszewskim). Był harcerzem 3 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. ks. Józefa Poniatowskiego[6]. Po ukończeniu studiów ekonomicznych w 1936 był starszym asystentem w katedrze ekonomiki Uniwersytetu w Poznaniu. 29 czerwca 1937 ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego, skierowany na praktykę w 2. Dywizjonie Artylerii Konnej im. gen. Józefa Sowińskiego w Łomży[7].

Okres wojny

[edytuj | edytuj kod]
Jan Nowak-Jeziorański w 1943 roku

Zmobilizowany w sierpniu 1939, przydzielony do Ośrodka Zapasowego Artylerii nr 2, uczestniczył w obronie Włodzimierza Wołyńskiego, od 17 września w niewoli niemieckiej. Uciekł z niewoli w listopadzie 1939. W latach 1940–1941 jako reichsdeutsch (obywatel Rzeszy zamieszkały na jej terenie) zatrudniony w Komisarycznym Urzędzie Powierniczym, zajmował się mieniem pożydowskim[7].

Prawdopodobnie w kwietniu 1941 zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK w BIP, działał jako kolporter nielegalnej prasy antyniemieckiej, następnie inspektor sieci Wydziału Informacji Oddziału VI KG ZWZ/AK (BIP) oraz Podwydziału „N”[7] – zakonspirowanej komórce rozprowadzającej materiały propagandowe, których celem było obniżenie morale żołnierzy niemieckich. Od 1940 lub 1941 pracował także z polecenia ZWZ w administracji niemieckiej, aby uzyskać dokumenty okupanta pomocne polskim organizacjom konspiracyjnym[8]. W 1940 zadebiutował jako publicysta polityczny, drukując w podziemnym wydawnictwie „Znak” esej o Konstytucji 3 maja.

Awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 10 sierpnia 1942. Od 11 kwietnia do 5 maja 1943 jako kurier akcji „N” do Sztokholmu (Szwecja), na początku czerwca dostarczył raport „Anna” dot. działalności propagandowej AK w jęz. niemieckim. Powrócił do Warszawy 1 lipca, miesiąc później odznaczony Krzyżem Walecznych[7].

15 października 1943 wyruszył jako emisariusz Komendanta Głównego AK do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, popłynął statkiem z Gdyni do Malmö, tam aresztowany. Zwolniony po kilku dniach wskutek działań konsula R.P., 7 listopada dotarł do Sztokholmu, 16 grudnia samolotem przyleciał do Wielkiej Brytanii. Dostarczył do SNW raport o działalności Polskiego Państwa Podziemnego. 24 stycznia 1944 odznaczony przez gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego Orderem Virtuti Militari. Pozostał w dyspozycji SNW, uczestniczył w rozmowach politycznych, spotykał się z Naczelnym Wodzem, premierem Stanisławem Mikołajczykiem, prezydentem Władysławem Raczkiewiczem, premierem Wielkiej Brytanii Winstonem Churchillem, udzielał wywiadów, wystąpił w brytyjskiej Izbie Gmin. Awansowany na stopień porucznika 1 marca 1944[7].

Na polecenie Naczelnego Wodza miał dostarczyć do KG AK rozkaz o niewszczynaniu Powstania Warszawskiego. Skierowany na szkolenie spadochronowe, złamał rękę co uniemożliwiało skok. 11 lipca 1944 z Londynu przez Gibraltar, Algier, Neapol przerzucony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza[7].

Znajomość języków: niemiecki[9]. Zwykły Znak Spadochronowy nr 0256, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1567[10][11].


Przerzucony do okupowanej Polski w nocy 25/26 lipca 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Wildhorn III” („Most 3”). Samolot Dakota KG-477 „V” (267 Dywizjon RAF) wystartował z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, po drugim podejściu wylądował o godz. 00.23 na lądowisku „Motyl” w okolicach miejscowości Wał Ruda (pow. brzeski) oraz Jadowniki Mokre, 18 km od Tarnowa. Razem z nim wylądowali cichociemni: kpt. dypl. Kazimierz Bilski ps. Rum, ppor. Leszek Starzyński ps. Malewa, mjr Bogusław Wolniak ps. Mięta. Po pięciu minutach samolot był rozładowany i załadowany. Jednak przy starcie w drogę powrotną, koła samolotu ugrzęzły w podmokłej ziemi, dopiero przy czwartej próbie, po ok. 65 min. pilot poderwał „Dakotę” do lotu. Z Polski samolotem odlecieli: Tomasz Arciszewski ps. Stanisław, Józef Retinger ps. Salamander, por. Jerzy Chmielewski ps. Rafał, por. Tadeusz Chciuk ps. Celt, ppor. Czesław Miciński. Głównym celem operacji było przerzucenie na Zachód z okupowanej Polski zdobytych przez wywiad AK informacji oraz części rakiety V2 (A-4). Oficer wywiadu AK por. Jerzy Chmielewski, ps. Rafał zabrał ze sobą do Londynu siedem najważniejszych części rakiety oraz 30 stron Meldunku specjalnego 1/R nr 242. Pociski rakietowe[12].

Konferencja prasowa Naczelnego Wodza gen. Tadeusz Bora-Komorowskiego. W prawym rzędzie od prawej: ppor. Jan Nowak-Jeziorański, gen. Antoni Chruściel, minister Adam Pragier, gen. Tadeusz Bór-Komorowski, gen. Tadeusz Pełczyński. Londyn, 1945

Powstanie warszawskie

[edytuj | edytuj kod]

26 lipca 1944 dotarł do Warszawy, doręczył rozkaz Naczelnego Wodza o niewszczynaniu powstania warszawskiego gen. Tadeuszowi Komorowskiemu, przekazał także informację o braku możliwości znaczącego wsparcia powstania drogą lotniczą[7].

W powstaniu warszawskim jako oficer Oddziału VI KG AK, radio „Błyskawica”. Pracował dla BIP Komendy Głównej AK, redagował depesze dla Londynu, nadawane otwartym tekstem, do 4 października był spikerem powstańczego radia „Błyskawica”, redagował audycje w jęz. angielskim (wygłaszał je przed mikrofonem pilot RAF John Ward). Audycje redagował zespół pracowników Polskiego Radia oraz Biura Propagandy i Informacji KG AK. Radio rozpoczęło nadawanie swych audycji 8 sierpnia 1944 o godz. 9.45. Miało siedzibę początkowo w budynku PKO przy ul. Jasnej 9, potem w kawiarni „Adria” przy Moniuszki 10, następnie w byłej ambasadzie sowieckiej przy Poznańskiej 15 oraz w Bibliotece Publicznej na ul. Koszykowej[7].

Podczas powstania warszawskiego wziął ślub z Jadwigą Wolską, łączniczką „Gretą”. Ich ślub odbył się w przerwie między pogrzebami. Trwał zaledwie siedem minut. Jadwiga Nowak-Jeziorańska zmarła w 1999 w Stanach Zjednoczonych.

Po kapitulacji Powstania jako emisariusz cichociemnego, gen. Leopolda Okulickiego ps. Niedźwiadek, 3 października 1944 wraz z żoną wyruszył do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie z dokumentami sztabowymi, zdjęciami oraz filmami z Powstania. Według relacji ppłk dypl. Mieczysława Lisiewicza wyruszył w drogę szlakiem przerzutowym wywiadu brytyjskiego, przez Bawarię i Szwajcarię; m.in. dostarczył Amerykanom informacje z Rzeszy o stanie niemieckich prac nad bronią atomową. Miał zostać przerzucony na Zachód w operacji „Wildhorn IV” (Most 4), jednak operację odwołano w trakcie lotu. Przez Częstochowę, Kraków, koleją przez Niemcy do Stuttgartu dotarł do granicy ze Szwajcarią. Po przekroczeniu granicy 26 grudnia 1944 aresztowany wraz z żoną. Po zwolnieniu dotarł do Lyonu, następnie samolotem 22 stycznia 1945 do Londynu. Awansowany na stopień kapitana, ze starszeństwem od 1 lutego 1944.

Po wojnie

[edytuj | edytuj kod]

Pozostał na emigracji. 7 lipca 1945 przeniesiony z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza do Samodzielnego Wydziału do Spraw Niemieckich SNW. Działał w Polskim Ruchu Wolnościowym „Niepodległość i Demokracja”, współpracował z brytyjskim SIS oraz amerykańską CIA. W latach 1948–1951 pracował w redakcji polskiej brytyjskiej rozgłośni BBC[7].

Radio Wolna Europa

[edytuj | edytuj kod]
Jan Nowak-Jeziorański przemawia w Radio Wolna Europa, 3 maja 1952
Konferencja programowa Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Siedzą od lewej: Tadeusz Zawadzki-Żenczykowski, Jan Nowak-Jeziorański, Hanna Ratowa, Cezary Szulczewski (1961)

W latach 1952–1976 dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, finansowanej przez Kongres Stanów Zjednoczonych, kontrolowanej przez CIA. Zwolniony po ujawnieniu jego aktywności w administrowaniu mieniem pożydowskim w Polsce, w latach 1940–1941[7].

Kongres Polonii Amerykańskiej

[edytuj | edytuj kod]

Od 1976 r. w USA, zamieszkał w Waszyngtonie. W latach 1979–1996 dyrektor krajowy Kongresu Polonii Amerykańskiej. Od 1977 do stycznia 1989 doradca ds. Europy Wschodniej w Departamencie Stanu USA w okresie prezydentury Jimmy Cartera oraz Ronalda Reagana[7]. Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (od 1985).

Ostatnie lata życia w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy po wojnie przyjechał do Polski w sierpniu 1989 na zaproszenie Lecha Wałęsy. 21 lipca 2002 powrócił na stałe, zamieszkał w Warszawie[7]. Przez cały czas zaangażowany aktywnie w działalność polityczną.

W wyborach prezydenckich w 1995 r. Nowak-Jeziorański poparł Lecha Wałęsę, uważając go za gwarancję kontynuacji prozachodniej polityki zagranicznej Polski. Został przez niego zaproszony do debaty telewizyjnej z Aleksandrem Kwaśniewskim, któremu wspólnie z Jerzym Markiem Nowakowskim zadawał pytania.

W czasie kampanii wyborczej w 2000 r. nie popierał ponownej elekcji Aleksandra Kwaśniewskiego. Ostatecznie poparł kandydaturę Andrzeja Olechowskiego[13].

Zwycięstwo Sojuszu Lewicy Demokratycznej w wyborach parlamentarnych w 2001 r. uznał za ważny krok w kierunku integracji z Unią Europejską i, mimo swego sceptycznego podejścia do lewicy postkomunistycznej, w wywiadzie dla polskiego radia powiedział: Ja mogę nie lubić tego rządu, ale on został wyłoniony w wolnych wyborach i jest moim rządem, bo jest rządem polskim[14].

Nawiązując do tytułu książki Polska z oddali, stwierdził wówczas: Przychodzi moment, kiedy nie wolno patrzeć na kraj z oddali. Dlatego postanowiłem patrzeć na Polskę z bliska[15].

Od początku dyskusji o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej angażował się po stronie integracji i był przekonany, że nie ma alternatywy dla integracji kraju z Unią[15]. Współpracował z instytucjami naukowymi i opiniotwórczymi szerzącymi idee jedności i współpracy europejskiej (Polska Fundacja im. Roberta Schumana i Instytut Studiów Strategicznych)[16][17].

Jan Nowak-Jeziorański
Pogrzeb „Kuriera z Warszawy” – msza w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela, Warszawa 26 stycznia 2005

W listopadzie 2002 prezydent Litwy Valdas Adamkus w uznaniu zasług Jeziorańskiego we wspieraniu Litwy w dążeniu do NATO nadał mu tytuł honorowego obywatela Litwy.

Zabrał głos w debacie, jaka rozgorzała na tle zaangażowania się Polski po stronie USA w konflikcie irackim. Według niego samo wysłanie polskich wojsk do Iraku było błędem[18], ale kiedy już do tego doszło, Polska – jego zdaniem – powinna stanowczo domagać się od Waszyngtonu konkretnych korzyści w zamian za militarną pomoc w Iraku.

Był m.in. współzałożycielem i prezesem honorowym Stowarzyszenia Pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Warszawie oraz współzałożycielem i honorowym przewodniczącym Rady Fundacji Kolegium Europy Wschodniej we Wrocławiu. Od 2004 we Wrocławiu wręczana jest corocznie Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Jej pierwszym laureatem został Tadeusz Mazowiecki. Przewodnim mottem nagrody jest „myślenie o państwie, jako dobrem ogólnym”. Jej laureatami było wielu międzynarodowych mężów stanu.

Śmierć i pogrzeb

[edytuj | edytuj kod]
Grób Jana Nowaka-Jeziorańskiego na cmentarzu Powązkowskim

Zmarł 20 stycznia 2005 w szpitalu im. prof. Orłowskiego w Warszawie. Uroczysty pogrzeb odbył się 26 stycznia 2005. Na dziedziniec Zamku Królewskiego w Warszawie, gdzie wystawiono trumnę, przybyli tłumnie mieszkańcy Warszawy i delegacje innych regionów kraju oraz wiele osobistości ze świata kultury i polityki, wśród nich ówczesny Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski, premier rządu RP Marek Belka, prezydent Warszawy Lech Kaczyński, marszałkowie Sejmu i SenatuWłodzimierz Cimoszewicz i Longin Pastusiak, a także Władysław Bartoszewski oraz Tadeusz Mazowiecki. Trumna, w której złożono ciało zmarłego, była pierwotnie przeznaczona dla szczątków ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego[19]. Jan Nowak-Jeziorański został pochowany w rodzinnym grobie Jeziorańskich na Powązkach (kwatera 7-4-30)[20].

Działalność radiowa

[edytuj | edytuj kod]

Polskie Radio

[edytuj | edytuj kod]

Przez wiele lat Nowak-Jeziorański był związany z Polskim Radiem. Pierwszy raz wystąpił w latach 30. w audycji harcerskiej, mając 16 lat. Podczas okupacji współpracował z powstańczym radiem „Błyskawica”, przez które przekazywał warszawiakom informacje o najnowszych wydarzeniach z frontu. W 1994 rozpoczął cykl felietonów „Polska z oddali”, nadawanych w Programie I Polskiego Radia. Następnie wygłaszał cykliczne komentarze pod tytułem „Polska z bliska”.

Radio Wolna Europa

[edytuj | edytuj kod]

Był niezwykle aktywnym działaczem politycznym. Autorem wielu książek, setek artykułów, angażował się w wiele jawnych i mniej jawnych akcji politycznych. Bodaj największym jednak jego osiągnięciem była praca radiowa, a szczególnie jego działalność w kierowaniu Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa. W początkowej fazie organizowania rozgłośni Radio Free Europe szefami sekcji polskiej w Nowym Jorku byli Lesław Bodeński i Stanisław Strzetelski. Po wybuchu wojny koreańskiej władze USA postanowiły reorganizować rozgłośnię RWE i zapewnić jej wysoki standard radiowo-profesjonalny. Służyć temu miało bezpośrednie ulokowanie całej rozgłośni w Monachium i zapewnienie jej należytej obsługi technicznej, finansowej i dziennikarskiej. Po konsultacjach z przedstawicielami Rady Narodowej RP funkcję szefa Rozgłośni Polskiej w Monachium powierzono w grudniu 1951 Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu. Jeszcze przed upływem końca miesiąca Nowak-Jeziorański powołał skład osobowy redakcji, w którym znaleźli się fachowcy z przedwojennego Polskiego Radia, korespondenci PAT, polscy dziennikarze i publicyści polityczni[21].

Nagrody, odznaki

[edytuj | edytuj kod]

Po latach Polskie Radio przyznało mu nagrodę Złotego Mikrofonu i odznakę honorową Polskiego Radia. W 2002 Nowak-Jeziorański został uhonorowany Diamentowym Mikrofonem za niepowtarzalną rolę, jaką odegrał, kierując Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa oraz promując przemiany dokonujące się w Polsce, a zwłaszcza przystąpienie Polski do NATO oraz proces integracji z Unią Europejską. W tym samym roku radiowe studio S-4 otrzymało imię „Radia Wolna Europa”.

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]

Był autorem książek o tematyce politycznej i niezliczonych audycji radiowych (w tym słynne pogadanki w RWE), jednocześnie cenionym ekspertem w sprawach politycznych, aż do śmierci aktywnym w mediach.

Swoje zbiory archiwalne Jan Nowak-Jeziorański przekazał Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich. Część księgozbioru znajduje się także w Bibliotece Centrum Informacji im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego mieszczącego się w tym samym budynku co jego warszawskie mieszkanie – przy ul. Czerniakowskiej 178, a w Warszawie.

Tablica upamiętniająca Jana Nowaka Jeziorańskiego, przy ulicy Władysława IV 59 w Gdyni
Różaniec z białych paciorków, dar Jana Pawła II dla Jadwigi i Jana Nowaków-Jeziorańskich (Centrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu)

Awanse

[edytuj | edytuj kod]

Odznaczenia i nagrody

[edytuj | edytuj kod]

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Honorowe obywatelstwa

[edytuj | edytuj kod]

Doktoraty honoris causa

[edytuj | edytuj kod]

Jan Nowak-Jeziorański był doktorem honoris causa kilku uniwersytetów, w tym Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wrocławskiego, Warszawskiego[38] oraz im. Mickiewicza w Poznaniu.

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
Ławeczka Jana Nowaka-Jeziorańskiego przy ul. Czerniakowskiej w Warszawie

Po śmierci został patronem LXVII Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie, Gimnazjum nr 1 w Tarnowie, Gimnazjum nr 58 w Poznaniu, XXXVIII Liceum Ogólnokształcącego w Poznaniu, Szkoły Podstawowej nr 162 w Łodzi, Zespołu Szkół Techniczno-Informatycznych w Łodzi[39], Gimnazjum w Milejewie oraz auli i czternastej promocji Krajowej Szkoły Administracji Publicznej.

W dzień po śmierci, 21 stycznia 2005, imię Jana Nowaka-Jeziorańskiego nadano głównej sali wykładowej w Muzeum Powstania Warszawskiego[40].

W 2006 roku na Powiślu w Warszawie został odsłonięty pomnik Ławeczka Jana Nowaka Jeziorańskiego autorstwa Wojciecha Gryniewicza[41].

Ponadto w Kielcach oraz w Warszawie na Gocławiu znajduje się ulica Jana Nowaka Jeziorańskiego, a jego imię nosi jedno z warszawskich liceów ogólnokształcących. W Poznaniu od 2005 roku jedno z rond nazwano na cześć Jana Nowaka-Jeziorańskiego[42], a dawniej istniało również gimnazjum jego imienia (nr 58). W Gliwicach i Bytomiu droga krajowa nr 88 ma nazwę Aleja Jana Nowaka-Jeziorańskiego.

Uchwałą z 12 grudnia 2013 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2014 Rokiem Jana Nowaka-Jeziorańskiego[43].

W 2014 r. Poczta Polska wydała w nakładzie 300 tys. sztuk upamiętniający Jeziorańskiego znaczek pocztowy o nominale 4,20 zł[44].

Od 2007 plac Kolejowy w Krakowie zmienił nazwę na plac Jana Nowaka-Jeziorańskiego.

W maju 2016 roku w Muzeum „Pana Tadeusza” Zakładu Narodowego im. Ossolińskich otwarto wystawę stałą Misja: Polska[45]. Na przykładzie życiorysów Jana Nowaka-Jeziorańskiego i Władysława Bartoszewskiego prezentuje losy pokolenia, które dorastało w wolnej po 123 latach zaborów ojczyźnie, ale w 1939 roku stanęło przed koniecznością walki o niepodległość, a następnie o suwerenną obecność Polski w nowoczesnej Europie. Obaj świadkowie historii przekazali Ossolineum bezcenne zbiory dokumentujące ich losy, wydarzenia, w których uczestniczyli, a także kolekcje dzieł sztuki i archiwa[46]. Autorami wystawy są Mariusz Urbanek, Małgorzata Preisner-Stokłosa i Mateusz Palka[47].

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Role w filmach

[edytuj | edytuj kod]

Filmy biograficzne

[edytuj | edytuj kod]
  • Kurier nadziei – film biograficzny o Janie Nowaku-Jeziorańskim z 1991 roku, reżyseria: Zbigniew Kowalewski[50]
  • Świadek historii – film biograficzny o Janie Nowaku-Jeziorańskim z 2001 roku, reżyseria: Ireneusz Engler[51]

Filmy dokumentalne

[edytuj | edytuj kod]

Filmy fabularne

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Jarosław Kurski,Jan Nowak-Jeziorański, Warszawa 2005, s. 54: różnica między kurierem a emisariuszem polega na tym, że ten pierwszy przewozi jedynie pocztę, drugi natomiast wypowiada się także z upoważnienia stosownych władz; Nowak-Jeziorański w różnym czasie pełnił te dwie odmienne funkcje.
  2. a b Jarosław Kurski, Jan Nowak-Jeziorański, Warszawa 2005, s. 22.
  3. Emil Noiński, Od konwersji do asymilacji. Tradycje walk o niepodległość Polski w rodzinie Jeziorańskich (XVIII-XX wiek), [w:] Drogi Polaków do Niepodległości. W 150. rocznicę powstania styczniowego, redakcja Wiesław Caban, Lidia Michalska – Bracha, Wiktoria Śliwowska, Warszawa 2015, s. 365–376.
  4. Neofici Polscy, T.Jeske-Choiński, s. 80, Warszawa, 1904.
  5. http://www.sejm-wielki.pl/b/sw.155427 Zdzisław Antoni ‘Jan Nowak’ Jeziorański M.J. Minakowski Genealogia potomków Sejmu Wielkiego.
  6. Łukasz Kamiński, Kurier, redaktor i ambasador spraw polskich – trzy misje Jana Nowaka-Jeziorańskiego [online], 2019 [dostęp 2021-02-28].
  7. a b c d e f g h i j k l m Teka personalna, 1943–1945, s. 3–43 (pol.), w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0189.
  8. Jan Nowak-Jeziorański, Kurier z Warszawy, Kraków 2004, s. 46; Kurski, Jan Nowak-Jeziorański, s. 45–46.
  9. Cichociemni – rekrutacja [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-03-04] (pol.).
  10. Cichociemni – nazwa, przysięga, znak [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-03-04] (pol.).
  11. Teka personalna, 1943–1945, s. 3–43 (pol.), w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0189.
  12. Kajetan Bieniecki, Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kraków: Arcana, 1994, s. 207–212, ISBN 83-86225-10-6 (pol.).
  13. Rzeczpospolita. rzeczpospolita.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-26)].
  14. Jan Nowak-Jeziorański, Program I Polskiego Radia, 25.11.2001.
  15. a b Jan Nowak-Jeziorański (1914-2005) – sylwetka.
  16. Polska Fundacja im. Roberta Schumana.
  17. Inst. Studiów Strategicznych.
  18. Roman Tokarczyk, Uniw. MCS w Lublinie, pdf, s. 12.
  19. Pogrzeb Jana Nowaka-Jeziorańskiego – Wojsko Polskie – Departament Wychowania i Promocji Obronności.
  20. Cmentarz Stare Powązki: IGNACY JEZIORAŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18].
  21. Radio Wolna Europa Historia.
  22. M.P. z 1994 r. nr 35, poz. 293.
  23. a b c d Zdzisław Antoni Jeziorański. [w:] Powstańcze Biogramy [on-line]. 1944.pl. [dostęp 2016-04-05].
  24. Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski z dnia 11 listopada 1990 roku. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 53, nr 4 z 20 grudnia 1990. 
  25. M.P. z 1993 r. nr 15, poz. 117.
  26. Nowak-Jezioranski, Jan „Courier from Warsaw” – TracesOfWar.com [online], tracesofwar.com [dostęp 2022-05-21].
  27. Polak w świecie. Leksykon Polonii i Polaków za granicą. Polska Agencja Informacyjna, 2001, s. 217.
  28. Apdovanotų asmenų duomenų bazė. prezidente.lt. [dostęp 2014-01-06]. (lit.). – jako obywatelowi Stanów Zjednoczonych.
  29. „Złoty Mikrofon” (za 1993) [online], Polska Bibliografia Literacka (PBL) [dostęp 2016-01-24].
  30. Nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego. penclub.com.pl. [dostęp 2013-04-27].
  31. Jan Nowak-Jeziorański laureatem nagrody „Gazety Polskiej” 2001. [w:] wiadomosci.wp.pl [on-line]. Grupa Wirtualna Polskadata dostępu=2013-04-27.
  32. z, Laureaci [online], Nagroda Tischnera [dostęp 2022-06-20] (pol.).
  33. PAP, Nowak-Jeziorański odebrał Diamentowy Mikrofon, [w:] wiadomosci.wp.pl [online], Grupa Wirtualna Polska [dostęp 2016-01-24].
  34. IAR, l, k, Rok Nowaka-Jeziorańskiego. „Był sternikiem, ambasadorem, doradcą”, [w:] PolskieRadio.pl [online], Polskie Radio S.A., 28 grudnia 2013 [dostęp 2016-01-24].
  35. Honorowi i zasłużeni obywatele Miasta Poznania. [dostęp 2013-02-17].
  36. vorwerk: Honorowi obywatele Wrocławia. Wratislaviae Amici. [dostęp 2015-05-25].
  37. Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. [dostęp 2011-02-18].
  38. Doktoraty HC [online], uw.edu.pl [dostęp 2011-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-17].
  39. ZST-I Zespół Szkół Techniczno-Informatycznych im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Łodzi [online], ZST-I Zespół Szkół Techniczno-Informatycznych w Łodzi [dostęp 2017-09-14] (pol.).
  40. Audytorium Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Muzeum.. [w:] Muzeum Powstania Warszawksiego [on-line]. 1944.pl, 21 stycznia 2005. [dostęp 2014-09-07].
  41. Odsłonięcie pomnika – ławeczki Jana Nowaka Jeziorańskiego. wladyslawbartoszewski.blox.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-18)].
  42. UCHWAŁA NR LXXXIII/940/IV/2005 RADY MIASTA POZNANIA z dnia 13 grudnia 2005 r. w sprawie nazewnictwa ulic Poznania. Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Poznania. [dostęp 2021-12-16]. (pol.).
  43. Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia roku 2014 Rokiem Jana Nowaka-Jeziorańskiego (M.P. z 2013 r. poz. 1027).
  44. 2014.10.02. 100. rocznica urodzin Jana Nowaka-Jeziorańskiego. kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).
  45. Sprawozdanie ZNiO za rok 2016 [dostęp 2022-07-03].
  46. „Misja: Polska”, Muzeum Pana Tadeusza [dostęp 2022-07-03].
  47. Zob. „Misja: Polska”. Jan Nowak-Jeziorański, Władysław Bartoszewski. Katalog wystawy stałej Muzeum Pana Tadeusza Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Ossolineum, Wrocław 2018, ISBN 978-83-65588-58-6.
  48. filmpolski.pl: ZDRADA.
  49. filmpolski.pl: ŚWIAT LUNY.
  50. filmpolski.pl: KURIER NADZIEI.
  51. filmpolski.pl: ŚWIADEK HISTORII.
  52. filmpolski.pl: JAN NOWAK JEZIORAŃSKI. KURIER Z WARSZAWY. 60 LAT PÓŹNIEJ 1944 – 2004.
  53. Filmpolski.Pl: Jan Nowak Jeziorański. Kulisy Zdarzeń.
  54. Filmpolski.Pl: Warszawa Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
  55. Kurier w bazie filmpolski.pl

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]